<< k. 11v Widoczne kolumny:

Opis źródła

Opis źródła

Proweniencja / Provenance

Rękopis wszyty we wtórną oprawę starodruku Leges seu Statuta ac Privilegia Regni Poloniae... [Kraków 1553] Jakuba Przyłuskiego; egzemplarz w Austriackiej Bibliotece Narodowej (sygn. 80.D.29, dostępna wersja cyfrowa). Druk i manuskrypt należały do małopolskiej rodziny Pieniążków herbu Odrowąż. Na karcie tytułowej druku wpis własnościowy: Sum Procopy Pieniazek cap<i>ta<nei> [?] Vendensis Rombergensisque...; na karcie 12v manuskryptu wpis donacyjny: Ad perpetuam memoriam donatus est iste liber Strenuo et necessario militi Reipublicae Caualero Procopio Pieniazek, a G<eneroso> Nicodemo Pieniazek. Anno 1586 Iunius die 24. in Skrzidlna. Prokop Pieniążek za zasługi w walkach o Inflanty otrzymał od Stefana Batorego starostwo wendeńskie i prefekturę zamku Rumborg (PSB t. 26, s.v. Pieniążek Prokop z Krużlowej; K. Mikulski, Urzędnicy inflanccy XV-XVIII wieku. Spisy, Kórnik 1994, s.v. Pieniążek (z Krużlowej) Prokop, h. Odrowąż).

Cechy / Characteristics

Rękopis dzieli się na dwie części: karty 1, 3, 5, 6, 8, 10 i 12 mają znak wodny papierni z podkrakowskich Balic (lilię Bonerów), a karty 16, 17 i 18 – znak wodny Zamojskich (herb Jelita). Od karty 13 recto nieco inny jest dukt pisma, które generalnie ma cechy italiki z I połowy XVI wieku. Manuskrypt był prawdopodobnie rodzinną sylwą rodziny Pieniążków ze Skrzydlnej koło Tarnowa.

Zawartość / Contents

k. 1r Odpis dokumentu kancelarii Zygmunta Starego wystawionego Spytkowi Jordanowi z Zakliczyna w 1559 r. (jęz. łaciński).
k 1v Odpis dokumentu kancelarii Zygmunta Starego, wystawionego Janowi Pieniążkowi z Krużlowej w 1559 r. (jęz. łaciński).
k. 2v Odpowiedź królewska posłom naszym z 1582 r.; list króla szwedzkiego [Jana III Wazy] po zajęciu Narwi, datowany w Uppsali 8 lipca 1582 r. (jęz. łaciński).
k. 4r List Katarzyny Jagiellonki, królowej szwedzkiej, datowany w Uppsali 8 lipca 1582 r. (jęz. łaciński).
k. 4v Niedatowana przemowa wojewody podolskiego do króla szwedzkiego w sprawie objęcia polskiego tronu (jęz. polski).
Mowę wpisano do sylwy po liście Katarzyny Jagiellonki z 8 lipca 1582 r., a przed Pieśnią nieboszczyka P. Samuela Zborowskiego…, odnoszącą się do kaźni z 26 maja 1584 r. Możliwe są dwa datowania z uwagi na adresata:
  1. do Stefana Batorego – terminus post quem wyznacza detronizacja Henryka Walezego i obwołanie księcia siedmiogrodzkiego polskim królem na sejmie elekcyjnym 12 grudnia 1575 r., terminus ante quem stanowi koronacja w katedrze wawelskiej 1 maja 1576 r. Wojewodą podolskim był w tym czasie Mikołaj Mielecki;
  2. do Zygmunta Wazy (lub jego ojca Jana III Wazy) – terminus post quem wyznaczałaby śmierć Stefana Batorego 12 grudnia 1586 r., terminus ante quem to koronacja Zygmunta Wazy w katedrze wawelskiej 27 grudnia 1587 r. Przy tym datowaniu mówcą mógł być Mikołaj Herburt.
k. 6r Pieśń nieboszczyka P. Samuela Zborowskiego… inc. „Słuchajcie nocne cienie, bądźcie mi świadkami…”
k. 7r Wiersz inc. „Kto się chce przypatrzyć pilnie temu światu…” Utwór w duchu vanitas, o marności doczesnego świata; nie ma literatury, tym samym nie był datowany ani nie dociekano jego autorstwa.
k. 9v Wiersz inc. „Spokojny kąt komu Bóg dał, a myśl spokojną”. Tekst, zachwalający uroki wiejskiego życia, lokuje się w nurcie staropolskiej poezji ziemiańskiej. W latach 1893-1988 był czterokrotnie wydawany kolejno przez: Aleksandra Brücknera, Stanisława Kota, Jadwigę Sokołowską, Janusza Gruchałę i Stanisława Grzeszczuka. Tylko dwaj pierwsi wydawcy mieli w ręku rękopisy utworu. Datowali go na połowę XVI stulecia, nie wskazując jednak autora. Żaden z edytorów nie korzystał z wersji Pieniążków.
k. 11v Wiersz inc. „Ach niestoteż na tuza z królem…” Nieznana polityczna satyra w kostiumie gry karcianej. Ze względu na tematykę (finał zatargu Samuela Zborowskiego z Janem Zamojskim) może być datowana na rok 1584 lub lata następne.
k. 12v Wpis donacyjny Nikodema Pieniążka.
k. 13r Dialog na elekcję Henryka Walezego (jęz. łaciński). Utwór anonimowy, mógł powstać pomiędzy majem 1573 r. a grudniem 1575 r.
k. 16v–19v puste

Loading...

Transliteracja

Ze ſeſcʒ ok iednemu wigrawa, a drugiemu tuſʒ traczÿ Pdobno ʒa cʒaſʒęm te grę tus gardlem ʒaplacÿ Niegodʒien teſ bendʒie liepſego ʒa lotrowską ꝛobotę Bo prʒiprawil niewinneo10 wiſnika o gardlo wsobotę Acʒ cʒÿ cʒnotliwÿ wiſniku, iuſʒ ʒa twe nieſtanie. Badʒ ſam pomſtą niewinnoſcʒÿ tweÿ wſʒechmogacʒẏ Pani<e>11

Transkrypcja

Że sześć ok jednemu wygrawa, a drugiemu tuz traci. 15 Poczworno za czasęm tę grę tuz gardłem zapłaci. 15 Niegodzien też będzie lepszego za łotrowską robotę, Bo przyprawił niewinnego wyżnika o garło w sobotę. Acz ci cnotliwy wyżniku! Już za twe nie stanie, Bądź sam pomstą niewinności twej, wszechmogący Panie!

Notes

Noty do transliteracji / Notes for transliteration

  1. Kontrakcja – ‘niewinnego’
  2. Koniektura pozorna – w oryginalnej wersji papierowej wygłosowa litera e jest widoczna (por. notę 7).

Noty do transkrypcji / Notes for transcription

  1. Z powodu zastosowanego w wierszu kostiumu niejako przy okazji budowania politycznych aluzji odsłaniają się tu niektóre karciane reguły. Jak wynika już z początkowych wersów utworu, rozgrywający wyszedł na początku święcącym wyżnikiem, mimo że w rękach przeciwników były inne kozery starsze (tuz, król, kralka). W zależności od liczby graczy i rozkładu kart takie zagranie mogło całkowicie wyeliminować starsze karty święcące. (Kiedy na przykład przy czterech graczach, pierwszy rzucił wyżnika, a pozostali mieliby po jednej kozerze starszej). Okazało się jednak, że mniej pomyślny rozkład (tuz z kralką u jednego gracza) pozostawił w grze co najmniej jedną starszą kartę święcącą, dlatego posiadacz sekwensu pięciu młodszych kart święcących (od szóstki do niżnika) spodziewał się najwyżej czterech wziątek („Poczworno za czasęm tę grę tuz garłem zapłaci”). Mógł przy tym liczyć, iż jego łupem padną chowane na koniec rozgrywki nieświęcące karty starsze, w tym również tuzy. Potencjalnie zatem pomyślny rozkład kart umożliwiłby zwycięstwo w grze nawet po oddaniu pierwszych lew. I taką nadzieję miał chyba anonimowy autor. Ale w pozatekstowej rzeczywistości, tj. w politycznym konflikcie rozkład sił okazał się dla Zborowskich niekorzystny (zob. przyp. 13). Można więc z pewnym prawdopodobieństwem określić przybliżoną chronologię powstania wiersza: terminus post quem to oczywiście ścięcie Samuela 26 maja 1584 r., terminus ante quem wyznacza skazanie Krzysztofa Zborowskiego 22 lutego 1585 r.